زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

آداب تجارت (قرآن)





تجارت، خرید و فروش و تصرف در اصل سرمایه برای دستیابی به سود است. در قرآن کریم برخی از آداب تجارت از جمله یاد خدا هنگام تجارت، گواه و شاهدگرفتن در هنگام معامله و غافل نشدن از نماز و پرداخت زکات، بیان شده است.


۱ - یاد خدا



از آیه ۱۰ سوره جمعه فضیلت یاد خدا، در زمان کسب و تجارت قابل استفاده است:
«فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله و اذکروا الله کثیرا...؛ و چون نماز گزارده شد در (روی) زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید.»
برخی مفسران معتقدند: «وابتغوا من فضل الله» کسب درآمد به وسیله تجارت و مانند آن است و یکی از احتمالات در جمله «واذکروا الله» یاد خداوند به هنگام تجارت است.

۱.۱ - اقامه نماز و پرداخت زکات


غافل نشدن از اقامه نماز و پرداخت زکات به هنگام تجارت، از صفات مردان خدا است:
«رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله و اقام الصلوة و ایتاء الزکوة...؛ مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند.»
ذکر این نکته نیز لازم است که در این آیه هم (تجارت) آمده است و هم (بیع) با اینکه به نظر می‌رسد هر دو یک معنی داشته باشد، ولی ممکن است تفاوت این دو از این نظر باشد که تجارت اشاره به یک کار مستمر و مداوم است، ولی بیع برای یک مرحله و به صورت گذرا است.
توجه به این امر نیز ضروری است که نمی‌فرماید آنها مردانی هستند که به سوی تجارت و بیع نمی‌روند بلکه می‌گوید تجارت و بیع آنها را از یاد خدا و بر پاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‌کند.
آنها پیوسته از روز قیامت و دادگاه عدل پروردگار که از شدت وحشتش دل‌ها و چشم‌ها در آن دگرگون می‌شود بیمناک‌اند (توجه داشته باشید جمله ((یخافون)) به مقتضای اینکه فعل مضارع است دلالت بر استمرار خوف و ترس آنها از قیامت دارد خوف و ترسی که آنان را به انجام مسئولیت‌ها و رسالت‌ها وادار می‌کند).

۲ - ستایش خداوند



خداوند در آیه ۳۷ سوره نور کسانی را که به هنگام تجارت از یاد خدا غافل نشدند را مورد ستایش قرار داده است:
«رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله...؛ مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند.»

۳ - گواه گرفتن بر معاملات



در سوره بقره آیه ۲۸۲ به مطلوبیت گواه گرفتن بر معاملات، هنگام معامله اشاره شده است:
«فلیس علیکم جناح الا تکتبوها واشهدوا اذا تبایعتم ولا یضآر کاتب ولا شهید؛ در این صورت، بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید. و (در هر حال) هر گاه داد و ستد کردید گواه بگیرید. و هیچ نویسنده و گواهی نباید زیان ببیند، و اگر چنین کنید، از نافرمانی شما خواهد بود. و از خدا پروا کنید، و خدا (بدین گونه) به شما آموزش می‌دهد، و خدا به هر چیزی داناست.»

۳.۱ - شاهدگرفتن در تمام معاملات


در معامله نقدی گر چه تنظیم سند و نوشتن آن لازم نیست، ولی شاهدگرفتن برای آن بهتر است، زیرا جلوی اختلافات احتمالی آینده را می‌گیرد لذا می‌فرماید: (هنگامی که خرید و فروش (نقدی) می‌کنید، شاهد بگیرید) (و اشهدوا اذا تبایعتم).
این احتمال نیز وجود دارد که منظور شاهدگرفتن در تمام معاملات است خواه نقدی باشد یا نسیه، و به هر حال فقهای شیعه و اهل سنت - جز گروه اندکی - این دستور را یک امر استحبابی می‌دانند نه وجوبی - در آیه بعد نیز شاهدی بر این مساله وجود دارد و مسلم است که معاملات بسیار کوچک روزانه، (مثل خریدن نان و غذا و مانند آن) را شامل نمی‌شود.
در آخرین حکمی که در این آیه ذکر شده، می‌فرماید: (هیچگاه نباید نویسنده سند و شهود (به خاطر بیان حق و عدالت) مورد ضرر و آزار قرار گیرند) (و لا یضار کاتب و لا شهید).
(که اگر چنین کنید از فرمان خدا خارج شدید) (فانه فسوق بکم). و به این ترتیب قرآن به کاتبان و شاهدان، مصونیت و امنیت می‌دهد، و موکدا از مردم می‌خواهد که متعرض این اقامه‌کنندگان حق و عدالت نشوند.

۴ - پانویس


 
۱. ابنمنظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۸۹، «تجر».    
۲. راغب اصفهانی، حسین، مفردات فی غریب القرآن، ص۱۶۴، «تجر».    
۳. جمعه/سوره۶۲، آیه۱۰.    
۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۱۰، ص۱۴.    
۵. نور/سوره۲۴، آیه۳۷.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۴۸۳.    
۷. نور/سوره۲۴، آیه۳۷.    
۸. بقره/سوره۲، آیه۲۸۲.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲، ص۳۸۸.    


۵ - منبع



پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، برگرفته از مقاله «آداب تجارت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۷/۹.    

رده‌های این صفحه : تجارت | تفسیر | مباحث فقهی | مباحث قرآنی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.