آداب تجارت (قرآن)تجارت، خرید و فروش و تصرف در اصل سرمایه برای دستیابی به سود است. در قرآن کریم برخی از آداب تجارت از جمله یاد خدا هنگام تجارت، گواه و شاهدگرفتن در هنگام معامله و غافل نشدن از نماز و پرداخت زکات، بیان شده است. ۱ - یاد خدااز آیه ۱۰ سوره جمعه فضیلت یاد خدا، در زمان کسب و تجارت قابل استفاده است: «فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض وابتغوا من فضل الله و اذکروا الله کثیرا...؛ و چون نماز گزارده شد در (روی) زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید.» برخی مفسران معتقدند: «وابتغوا من فضل الله» کسب درآمد به وسیله تجارت و مانند آن است و یکی از احتمالات در جمله «واذکروا الله» یاد خداوند به هنگام تجارت است. ۱.۱ - اقامه نماز و پرداخت زکاتغافل نشدن از اقامه نماز و پرداخت زکات به هنگام تجارت، از صفات مردان خدا است: «رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله و اقام الصلوة و ایتاء الزکوة...؛ مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند.» ذکر این نکته نیز لازم است که در این آیه هم (تجارت) آمده است و هم (بیع) با اینکه به نظر می‌رسد هر دو یک معنی داشته باشد، ولی ممکن است تفاوت این دو از این نظر باشد که تجارت اشاره به یک کار مستمر و مداوم است، ولی بیع برای یک مرحله و به صورت گذرا است. توجه به این امر نیز ضروری است که نمی‌فرماید آنها مردانی هستند که به سوی تجارت و بیع نمی‌روند بلکه می‌گوید تجارت و بیع آنها را از یاد خدا و بر پاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‌کند. آنها پیوسته از روز قیامت و دادگاه عدل پروردگار که از شدت وحشتش دل‌ها و چشم‌ها در آن دگرگون می‌شود بیمناک‌اند (توجه داشته باشید جمله ((یخافون)) به مقتضای اینکه فعل مضارع است دلالت بر استمرار خوف و ترس آنها از قیامت دارد خوف و ترسی که آنان را به انجام مسئولیت‌ها و رسالت‌ها وادار می‌کند). ۲ - ستایش خداوندخداوند در آیه ۳۷ سوره نور کسانی را که به هنگام تجارت از یاد خدا غافل نشدند را مورد ستایش قرار داده است: «رجال لاتلهیهم تجـرة ولا بیع عن ذکر الله...؛ مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمی‌دارد و از روزی که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو می‌شود می‌هراسند.» ۳ - گواه گرفتن بر معاملاتدر سوره بقره آیه ۲۸۲ به مطلوبیت گواه گرفتن بر معاملات، هنگام معامله اشاره شده است: «فلیس علیکم جناح الا تکتبوها واشهدوا اذا تبایعتم ولا یضآر کاتب ولا شهید؛ در این صورت، بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید. و (در هر حال) هر گاه داد و ستد کردید گواه بگیرید. و هیچ نویسنده و گواهی نباید زیان ببیند، و اگر چنین کنید، از نافرمانی شما خواهد بود. و از خدا پروا کنید، و خدا (بدین گونه) به شما آموزش می‌دهد، و خدا به هر چیزی داناست.» ۳.۱ - شاهدگرفتن در تمام معاملاتدر معامله نقدی گر چه تنظیم سند و نوشتن آن لازم نیست، ولی شاهدگرفتن برای آن بهتر است، زیرا جلوی اختلافات احتمالی آینده را می‌گیرد لذا می‌فرماید: (هنگامی که خرید و فروش (نقدی) می‌کنید، شاهد بگیرید) (و اشهدوا اذا تبایعتم). این احتمال نیز وجود دارد که منظور شاهدگرفتن در تمام معاملات است خواه نقدی باشد یا نسیه، و به هر حال فقهای شیعه و اهل سنت - جز گروه اندکی - این دستور را یک امر استحبابی می‌دانند نه وجوبی - در آیه بعد نیز شاهدی بر این مساله وجود دارد و مسلم است که معاملات بسیار کوچک روزانه، (مثل خریدن نان و غذا و مانند آن) را شامل نمی‌شود. در آخرین حکمی که در این آیه ذکر شده، می‌فرماید: (هیچگاه نباید نویسنده سند و شهود (به خاطر بیان حق و عدالت) مورد ضرر و آزار قرار گیرند) (و لا یضار کاتب و لا شهید). (که اگر چنین کنید از فرمان خدا خارج شدید) (فانه فسوق بکم). و به این ترتیب قرآن به کاتبان و شاهدان، مصونیت و امنیت می‌دهد، و موکدا از مردم می‌خواهد که متعرض این اقامه‌کنندگان حق و عدالت نشوند. ۴ - پانویس۵ - منبعپژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، برگرفته از مقاله «آداب تجارت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۷/۹. |